पैलतीरी काफ्का!

  "मित्रा, काय कानफाटात दिल्यासारखं गायलायस!!" अशी अवधूत गुप्तेंची प्रतिक्रिया बहुधा आपण ऐकलीच असेल. काही कलाकार आपल्या कलाकृतीद्वारे आपल्याला असे काही स्तंभित करुन टाकतात की जणु कानफाटात बसल्यासारखे वाटते! आणि जेव्हा जपानी लेखक, "हारुकी मुराकामी" कानफाटात देतात तेव्हा पाचही बोटे व्यवस्थित गालावर उमटतील ह्याची ते खात्री घेतात!

मागे एकदा, आमचे मित्र राज ह्यांनी मुराकामींच्या "Kafka on the shore"  नामक पुस्तकाबद्दल लिहिले होते. त्यानंतरही त्यांच्या वेगवेगळ्या टिका-टिप्पणीतुन मुराकामींचे नाव सतत कानावर येते होते. राज हे चांगले व्यासंगी मित्र, म्हणुन म्हटले जरा बघावे कोण आहेत हे मुराकामी आणि त्यायोगे Kafka on the shore हे पुस्तक वाचायला घेतले!

Kafka on the shore चे पहिलेच (खरे म्हणजे शून्यावे) प्रकरण "कावळा नावाचा मुलगा" असे असल्याने, लगेचच ध्यानात येते की हे जरा वाचायला जड जाणारे पुस्तक आहे! आणि शेवटच्या पानापर्यंत मुराकामी तशी पुरेपूर खात्रीही घेतात. तसे बघायला गेले तर हे पुस्तक एका पंधरावर्षीय मुलाचे आहे. जो आपल्या बापाला वैतागून आईचा शोध घ्यायला घराबाहेर पडतो. त्याला येणारे गोचर आणि अगोचर अनुभवांच्या झालरीतून तयार झालेले कथानक म्हणजे Kafka on the shore! पण अर्थात ही फक्त ह्या पंधरा वर्षीय मुलाचीच कथा आहे असे म्हणणेही जरा चुकीचे आहे. खरेतर मुलगा फक्त इतर पात्रांना आणि घटनांना जोडणार दुवा आहे.

 पुस्तकाच्या सुरवातीच्या प्रकरणांमधुन अनेक, वरकरणी असंबद्ध अशी, कथानकं जन्माला येतात. वाचकालाही माहित असते की काहितरी करुन हे सगळे घागे एकत्र जोडले जाणार, पण कसे जोडले जाणार ह्याचे गुढ जपण्यात मुराकामी कमालीचे यशस्वी होतात. प्रत्येक प्रकरणांनिशी गहन आणि गुढ होत जाणारे कथानक अश्या धक्कादायक वळणांमधुन जाते की, 'पुढे काय होणार?' हा जीवघेणा प्रश्न पुस्तक हातातून ढळू देत नाही!

पण Kafka on the shore ची फक्त कथाच सुरस आहे असे नाही. किंबहुना "काफ्का..." ची खरी ताकद त्यातल्या तत्त्वज्ञानात आहे! प्रत्येक प्रकरणातुन, प्रत्येक पात्राकडून मुराकामी खुप सारे प्रश्न, अनेक कोडी निर्माण करतात आणि वाचकाला गहन विचारात बुडवतात.  काहींची उत्तरे पुस्तकात मिळतात , तर काही मिळतात की नाही हे सांगणे जरा अवघडच आहे! कथेत खुप सा-या रुपकांची रेलचेल आहे. कोणी मांजरांशी गप्पा मारणारा म्हातारा असो किंवा कोणी कर्नलचे रुप धारण केलेला "एब्स्ट्रॅक्ट कन्सेप्ट" असो, कधी आकाशातुन पडणा-या जळवा असो किंवा मांजरांच्या आत्म्यांंपासुन बनवलेली बासरी असो! एक ना दोन अश्या अनेक रुपकांतून वाचकाच्या डोक्यात सतत प्रश्नांचे काहुर माजुन जाते!

 Kafka on the shore च्या कथेतुन डोकावणारी पात्रंसुद्धा निराळीच. जवळजवळ सगळीच पात्रं समाजातल्या मुख्य प्रवाहापासुन बाजुला पडलेली. अर्थात, प्रस्थापित नातेसंबधांच्या चौकटीला छेद देणारं किंवा व्यवहारी मनाला अगोचर वाटणा-या घटनांची मंदियाळी असलेल्या कथानकाची पात्रंही सर्वसामान्य असुन कसे चालेन?!

ह्या पुस्तकाचे कथानक, त्यातली पात्रं, घडणा-या घटना सगळंच क्लिष्ट आणि प्रचंड प्रमाणात धक्कादायकही आहेत. खुद्द  मुराकामींच्याच मते हे पुस्तक एकदा वाचुन समजणे जरा अवघड आहे! मुराकामी हे मराठीतल्या जीए किंवा ग्रेस ह्यांच्या जातकुळाचे. त्यामुळे जर तुम्ही जीए/ग्रेसांचे पंखे असाल किंवा काहीतरी बौद्धीक खुराकाच्या शोधार्थ असाल तर पैलतीरीचा काफ्का तुमची वाट बघतोय!! 

You sit at the edge of the world,
I am in a crater that's no more.
Words without letters
Standing in the shadow of the door.

The moon shines down on a sleeping lizard,
Little fish rain from the sky.
Outside the window there are soldiers,
steeling themselves to die.

(Refrain)

Kafka sits in a chair by the shore,
Thinking for the pendulum that moves the world, it seems.
When your heart is closed,
The shadow of the unmoving Sphinx,
Becomes a knife that pierces your dreams.

The drowning girl's fingers
Search for the entrance stone, and more.
Lifting the hem of her azure dress,
She gazes --
at Kafka on the shore"

— Haruki Murakami (Kafka on the Shore)